Οι σπάνιες γαίες συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο κρίσιμων πρώτων υλών στον πλανήτη, βαθιά ενσωματωμένες στις τεχνολογίες που στηρίζουν τη σύγχρονη ζωή. Ωστόσο, λίγοι άνθρωποι έχουν ακούσει γι’ αυτές ή γνωρίζουν τι κάνουν.
Με ασυνήθιστα ονόματα όπως γαδολίνιο και δυσπρόσιο, οι σπάνιες γαίες χρησιμοποιούνται σε όλους τους τομείς – από τους ημιαγωγούς και τα iPhone μέχρι τα μηχανήματα μαγνητικής τομογραφίας και τις θεραπείες του καρκίνου. Πιο πρόσφατα, η ζήτηση έχει προωθηθεί από την πράσινη τεχνολογία που συμβάλλει στη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
Ο κόσμος εξαρτάται εδώ και καιρό από την Κίνα για τις σπάνιες γαίες – κάτι που η χώρα χρησιμοποίησε προς όφελός της για να απαντήσει στον νέο εμπορικό πόλεμο που ξεκίνησε ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ.
Η Κίνα αξιοποίησε την κυριαρχία της στην αλυσίδα εφοδιασμού για να ανταποδώσει τους αμερικανικούς δασμούς περιορίζοντας τις εξαγωγές σπάνιων γαιών. Η άρση αυτών των περιορισμών αποτέλεσε σημείο ανάφλεξης στις εμπορικές συνομιλίες μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων και απείλησε να υπονομεύσει τη λεπτή δασμολογική εκεχειρία 90 ημερών που συμφώνησαν τον Μάιο.
Οι περιορισμοί στη ροή σπάνιων γαιών από την Κίνα θα μπορούσαν να έχουν επιπτώσεις σε ολόκληρη την οικονομία των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένου του στρατιωτικο-βιομηχανικού συμπλέγματος. Το μαχητικό αεροσκάφος F-35 απαιτεί περισσότερες από 900 λίβρες (408 κιλά) σπάνιων γαιών, σύμφωνα με το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ.
Τι είναι οι σπάνιες γαίες;
Οι σπάνιες γαίες είναι ένα σύνολο 17 μεταλλικών στοιχείων, τα οποία ομαδοποιούνται λόγω των χημικών τους ομοιοτήτων. Οι οπτικές, μαγνητικές και ηλεκτρικές ιδιότητές τους τις καθιστούν κατάλληλες για ένα ευρύ φάσμα εφαρμογών. Το τέρβιο και το ύτριο, για παράδειγμα, επιτρέπουν τα ζωντανά χρώματα στις οθόνες των smartphone και των τηλεοράσεων, ενώ η ικανότητα του κεραίου να διευκολύνει τις χημικές αντιδράσεις σημαίνει ότι χρησιμοποιείται συνήθως στους καταλυτικούς μετατροπείς για τον καθαρισμό των καυσαερίων των αυτοκινήτων.
Το νεοδύμιο και το πρασεοδύμιο έχουν αξιοποιηθεί για τη δημιουργία κινητήρων με μόνιμους μαγνήτες. Αυτοί μπορούν να μετατρέψουν την ηλεκτρική ενέργεια που είναι αποθηκευμένη σε μια μπαταρία σε κίνηση – για να περιστρέψουν τους τροχούς ενός ηλεκτρικού οχήματος, για παράδειγμα. Μπορούν επίσης να λειτουργήσουν προς την αντίθετη κατεύθυνση για να μετατρέψουν την κίνηση σε ηλεκτρική ενέργεια, όπως από την περιστροφή των πτερυγίων των ανεμογεννητριών.
Πόσο σπάνιες είναι οι σπάνιες γαίες;
Σε αντίθεση με το όνομά τους, οι σπάνιες γαίες είναι στην πραγματικότητα αρκετά κοινές στον φλοιό της Γης – το κέριο είναι πιο άφθονο από τον κασσίτερο ή τον μόλυβδο. Η πρόκληση όμως είναι να βρεθούν σε αρκετά υψηλή συγκέντρωση σε ένα μέρος, ώστε η εξόρυξη να είναι οικονομικά αποδοτική. Η εξόρυξη μπορεί να είναι επιβλαβής για το περιβάλλον, καθώς απαιτούνται μεγάλες ποσότητες νερού και ενέργειας για τον διαχωρισμό των σπάνιων γαιών από τα πετρώματα στα οποία βρίσκονται. Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος η εξόρυξή τους να μολύνει το τοπικό έδαφος και τα υπόγεια ύδατα, καθώς οι σπάνιες γαίες βρίσκονται συχνά μαζί με ραδιενεργά στοιχεία όπως το ουράνιο και το θόριο.
Ποιοι είναι οι κορυφαίοι προμηθευτές σπάνιων γαιών;
Οι ΗΠΑ ήταν ο κορυφαίος παραγωγός παγκοσμίως κατά τη δεκαετία του 1960 έως τη δεκαετία του 1980, αλλά υποχώρησαν καθώς η Κίνα άρχισε να αυξάνει τις προσπάθειές της. Οι επιχειρήσεις χαμηλού κόστους επέτρεψαν στο κράτος της Ανατολικής Ασίας να κατακλύσει την αγορά με φτηνές σπάνιες γαίες και να εδραιώσει ένα σχεδόν μονοπώλιο στην παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού.
Η Κίνα είναι υπεύθυνη για το 70% περίπου των ποσοτήτων που εξορύσσονται από τα ορυχεία. Παρήγαγε 270.000 μετρικούς τόνους σπάνιων γαιών το 2024, διπλασιάζοντας την παραγωγή της μέσα σε πέντε χρόνια, σύμφωνα με τα στοιχεία της Γεωλογικής Υπηρεσίας των ΗΠΑ.
Οι ΗΠΑ ήρθαν στη δεύτερη θέση με 45.000 τόνους. Η κυριαρχία της Κίνας στηρίζεται στο γεγονός ότι διαθέτει σχεδόν τα μισά από τα παγκόσμια αποθέματα σπάνιων γαιών, δηλαδή κοιτάσματα που μπορούν να εξορυχθούν οικονομικά. Τα αποθέματα των 44 εκατομμυρίων τόνων της είναι υπερδιπλάσια από εκείνα της δεύτερης Βραζιλίας.
Οι ΗΠΑ βρίσκονται μόλις στην έβδομη θέση της ιεραρχίας, με περίπου 1,9 εκατομμύρια τόνους αποθεμάτων. Διαθέτει επίσης μικρή ικανότητα διύλισης. Στην πραγματικότητα, οι περισσότερες χώρες αναγκάζονται να στέλνουν τις σπάνιες γαίες που εξορύσσουν για εξευγενισμό στην Κίνα, καθώς κυριαρχεί και στην επεξεργασία αυτών των υλικών.
Πώς αξιοποίησε η Κίνα τον έλεγχό της επί των σπάνιων γαιών;
Η Κίνα έχει από καιρό αναγνωρίσει το πλεονέκτημά της όσον αφορά τις σπάνιες γαίες. Ο ηγέτης Deng Xiaoping δήλωσε το 1992 ότι «η Μέση Ανατολή έχει πετρέλαιο, η Κίνα έχει σπάνιες γαίες». Η κυριαρχία της στην αγορά έγινε εμφανής το 2010, όταν μπλόκαρε τις εξαγωγές προς την Ιαπωνία για δύο μήνες μετά την αναζωπύρωση μιας διαμάχης για τα θαλάσσια σύνορα.
Αυτό πυροδότησε μια μακρά πορεία της Ιαπωνίας που προσπαθεί να μειώσει την εξάρτηση του εφοδιασμού της με σπάνιες γαίες από την Κίνα, αν και εξακολουθεί να την περιορίζει μόνο από το 80% – 90% στο 60%, δήλωσε στο Bloomberg News ο πρώην υπουργός Οικονομικής Ασφάλειας Τακαγιούκι Κομπαγιάσι.
Η κεντρική κυβέρνηση της Κίνας ελέγχει σταθερά την παραγωγή και τις εξαγωγές σπάνιων γαιών της χώρας. Τα τελευταία χρόνια έχει τεντώσει τους μυς της καθώς οι εντάσεις με τις ΗΠΑ αυξήθηκαν για την πρόσβαση σε ημιαγωγούς. Στα τέλη του 2023, η Κίνα επέκτεινε τους περιορισμούς της στις εξαγωγές τεχνολογιών που χρησιμοποιούνται για την επεξεργασία σπάνιων γαιών, ενισχύοντας τον έλεγχό της επί των δραστηριοτήτων διύλισης.
Και τώρα η χώρα έχει ασκήσει την επιρροή της στην προμήθεια σπάνιων γαιών για να ανταποδώσει τους δασμούς που έχει επιβάλει ο Τραμπ στις εισαγωγές κινεζικών προϊόντων στις ΗΠΑ, καθώς και τους αμερικανικούς περιορισμούς στους ημιαγωγούς και την τεχνολογία κατασκευής τσιπ.
Πώς χρησιμοποίησε η Κίνα τις σπάνιες γαίες ως όπλο στον εμπορικό πόλεμο;
Πέρα από τους δασμούς tit-for-tat, η Κίνα πρόσθεσε 7 σπάνιες γαίες και μόνιμους μαγνήτες στον κατάλογο ελέγχου εξαγωγών της στις αρχές Απριλίου, πράγμα που σημαίνει ότι οι εταιρείες πρέπει να εξασφαλίσουν ειδικές άδειες για να στείλουν αυτά τα υλικά στο εξωτερικό. Στο πλαίσιο της εκτόνωσης του εμπορικού πολέμου, η Κίνα ανέστειλε τους εξαγωγικούς περιορισμούς των ΗΠΑ που παρουσίασε στις αρχές Απριλίου για είδη με στρατιωτικές και πολιτικές εφαρμογές.
Όμως υπήρξε σύγχυση σχετικά με το αν η αναστολή αυτή επεκτάθηκε και στις σπάνιες γαίες και οι ΗΠΑ κατηγόρησαν την Κίνα ότι συνεχίζει να «πνίγει» την προσφορά. Η επανέναρξη των παραδόσεων ήταν στην κορυφή της λίστας των επιθυμιών των Αμερικανών στον δεύτερο γύρο των εμπορικών συνομιλιών που πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο.
Εν όψει των συζητήσεων, το κινεζικό υπουργείο Εμπορίου δήλωσε ότι είχε εγκρίνει ορισμένες αιτήσεις για την εξαγωγή σπάνιων γαιών, χωρίς να διευκρινίσει ποιες χώρες ή βιομηχανίες καλύπτονταν. Η διαδικασία εξασφάλισης μιας άδειας εξαγωγής είναι αδιαφανής και δύσκολα επαληθεύσιμη, επιτρέποντας στους αξιωματούχους να ενεργοποιούν και να απενεργοποιούν ξανά αυτά τα όρια με μικρή ορατότητα από τον έξω κόσμο.
Πολλά από τα μέταλλα που αποτελούν στόχο των εξαγωγικών περιορισμών είναι οι λεγόμενες βαριές σπάνιες γαίες, οι οποίες παράγονται σχεδόν αποκλειστικά από την Κίνα και είναι συνήθως πιο πολύτιμες.
Σε αυτά περιλαμβάνονται το λουτέτιο, το οποίο χρησιμεύει ως καταλύτης για τη διάσπαση του αργού πετρελαίου στα διυλιστήρια πετρελαίου, και το σκάνδιο, το οποίο χαρακτηρίζει τα κράματα αλουμινίου που χρησιμοποιούνται σε πολιτικά και στρατιωτικά αεροσκάφη. Οι έλεγχοι των εξαγωγών ασκούν πίεση στις αμερικανικές εταιρείες.
Ο διευθύνων σύμβουλος της Tesla Έλον Μασκ δήλωσε τον Απρίλιο ότι οι περιορισμοί στις εξαγωγές μαγνητών σπάνιων γαιών είχαν διαταράξει την παραγωγή του ανθρωποειδούς ρομπότ Optimus, το οποίο χρειάζεται αυτά τα υλικά για τους κινητήρες των βραχιόνων του. Εν τω μεταξύ, η Ford έκλεισε προσωρινά ένα εργοστάσιο στο Σικάγο τον Μάιο, επειδή δεν διέθετε εξαρτήματα σπάνιων γαιών.
Τα όρια εξαγωγής σπάνιων γαιών απηχούν παρόμοιους περιορισμούς που έθεσε η Κίνα τα τελευταία δύο χρόνια σε άλλα κρίσιμα ορυκτά, όπως το γάλλιο, το γερμάνιο, ο γραφίτης και το αντιμόνιο.
Πώς προσπαθεί ο Τραμπ να ενισχύσει την αμερικανική παραγωγή σπάνιων γαιών;
Οι ΗΠΑ εξαρτώνται από την Κίνα για το 70% των εισαγωγών σπάνιων γαιών – αριθμός που ο Τραμπ θέλει να μειώσει με την αύξηση της εγχώριας προσφοράς. Τον Μάρτιο, υπέγραψε εκτελεστικό διάταγμα με το οποίο επικαλείται εξουσίες έκτακτης ανάγκης σε καιρό πολέμου για την επέκταση της αμερικανικής παραγωγής και επεξεργασίας κρίσιμων ορυκτών και σπάνιων γαιών. Στόχος είναι να παράσχει περισσότερη χρηματοδότηση, δάνεια και άλλη επενδυτική στήριξη και να επιταχύνει τη διαδικασία αδειοδότησης νέων έργων.
Στη συνέχεια, ο Τραμπ ξεκίνησε τον Απρίλιο έρευνα για την αλυσίδα εφοδιασμού των ΗΠΑ με κρίσιμα ορυκτά, δίνοντας εντολή στον υπουργό Εμπορίου Χάουαρντ Λούτνικ να καθορίσει αν η εξάρτηση της χώρας από τις εισαγωγές αποτελεί απειλή για την εθνική ασφάλεια και αν πρέπει να εφαρμοστούν δασμοί. Τα αποτελέσματα της έρευνας πρέπει να παραδοθούν εντός 270 ημερών. Οι δασμοί δεν θα μεταφράζονταν σε άμεση αύξηση της προσφοράς των ΗΠΑ.
Υπάρχει μόνο ένα λειτουργικό ορυχείο σπάνιων γαιών στη χώρα επί του παρόντος: Το ορυχείο Mountain Pass της MP Materials Corp, που άνοιξε εκ νέου το 2018, στην έρημο Μοχάβε της Καλιφόρνια. Η έναρξη λειτουργίας άλλων έργων θα ήταν μια πολυετής και δαπανηρή διαδικασία. Εν τω μεταξύ, οι αμερικανικές επιχειρήσεις που χρειάζονται σπάνιες γαίες πιθανότατα θα πληρώσουν περισσότερα για τις εισαγωγές τους εάν εισαχθούν νέοι δασμοί – εφόσον η Κίνα επιτρέψει την εξαγωγή αυτών των υλικών.
Ο Τραμπ αναζητά σπάνιες γαίες και πέρα από τις αμερικανικές ακτές. Έχει επικεντρωθεί στον ορυκτό πλούτο της Γροιλανδίας, η οποία διαθέτει τα όγδοα μεγαλύτερα αποθέματα σπάνιων γαιών στον κόσμο, συζητώντας μια πιθανή εξαγορά της δανικής επικράτειας. Οι ΗΠΑ έχουν επίσης υπογράψει συμφωνία για την εκμετάλλευση των κρίσιμων ορυκτών της Ουκρανίας. Ο Τραμπ έχει επισημάνει την ευρωπαϊκή χώρα ως πηγή σπάνιων γαιών, αλλά δεν διαθέτει σημαντικά αποθέματα που να αναγνωρίζονται διεθνώς ως οικονομικά βιώσιμα.
Πηγή: www.newsit.gr