Καθώς η βασίλισσα του μπουρλέσκ Ντίτα φον Τιζ παρουσιάζει μια νέα παράσταση στο Λονδίνο, η μορφή τέχνης, η οποία συνδυάζει τη γοητεία, το στριπτίζ και το χιούμορ, γνωρίζει και πάλι μεγάλη άνθηση – αλλά η συζήτηση γύρω από αυτήν συνεχίζεται.
Το μπουρλέσκ είναι μια μορφή τέχνης που έρχεται και φεύγει από τη μόδα. Το ερωτικό σόου με vintage αισθητική γνώρισε μεγάλη απήχηση τη δεκαετία του 2000, και μετά χάθηκε από το προσκήνιο.
«Όταν χρειάζεται ως διαλεκτική μορφή, έρχεται στην επιφάνεια», λέει η Τζάκι Ουίλσον, αναπληρώτρια καθηγήτρια performance και φύλου στο Πανεπιστήμιο του Leeds. Και ενώ τα τελευταία χρόνια, στο Ηνωμένο Βασίλειο τουλάχιστον, το drag αντικατέστησε το μπουρλέσκ ως το trendy cabaret act de jour, δύο νέες μεγάλες παραστάσεις δείχνουν ότι το μπουρλέσκ μπορεί να επιστρέψει στο προσκήνιο.
«Νομίζω ότι βιώνει μια πραγματική αναγέννηση, στην πραγματικότητα – σε όλο τον κόσμο», λέει στο BBC η performer του μπουρλέσκ Τόσκα Ριβόλα. Η ίδια το ξέρει: η παράστασή της Diamonds and Dust, μια «αφηγηματική» παράσταση μπουρλέσκ με πρωταγωνίστρια την Ντίτα φον Τιζ, μόλις άνοιξε στο Λονδίνο.
Στο West End πρόκειται επίσης να ανοίξει το Burlesque the Musical – μια σκηνική εκδοχή της ταινίας του 2010 με πρωταγωνιστές την Κριστίνα Αγκιλέρα και την Σερ, ενώ στο παγκοσμίως γνωστό Fringe Festival του Εδιμβούργου αυτό το καλοκαίρι, ένα νέο Διεθνές Φεστιβάλ Μπουρλέσκ πρόκειται να διεξαχθεί σε πέντε χώρους για ολόκληρο τον μήνα, ως απάντηση στη «σημαντική αύξηση των παραγωγών μπουρλέσκ που ανέβηκαν στο Fringe» πέρυσι, σύμφωνα με τους διοργανωτές.
Όταν ένα after-party του Met Gala επικεντρώνεται γύρω από μια παράσταση μπουρλέσκ από την Τεγιάνα Τέιλορ και την FKA Twigs, όπως έγινε φέτος, μάλλον πρόκειται για την απόλυτη τάση και όχι για κάτι το ξεπερασμένο.
Ή μήπως όχι; Πολλές από αυτές τις προτάσεις μοιάζουν διπλά ρετρό: μια αναδρομή 20 χρόνια πίσω στην τελευταία mainstream περίοδο μιας μορφής τέχνης που ήδη αναπολούσε μια άλλη εποχή. Είναι η αναβίωση του ενδιαφέροντος για το μπουρλέσκ στην πραγματικότητα μέρος ενός ευρύτερου κύματος νοσταλγίας ειδικά για τη χιλιετία;
Το Burlesque the Musical απευθύνεται σαφώς στο ίδιο χιλιετές κοινό που έχει συρρεύσει με άλλες διασκευές ταινιών σε μιούζικαλ, όπως τα Cruel Intentions, Mean Girls, Legally Blonde και Clueless. Και το γεγονός ότι η φον Τιζ εξακολουθεί να είναι η μεγάλη ατραξιόν για το Diamonds and Dust υποδηλώνει ένα βλέμμα προς τα πίσω παρά κάποιο μεγάλο άλμα προς τα εμπρός. Ρίχνοντας μια ματιά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, υπάρχει άφθονο μπουρλέσκ στο Instagram και το TikTok, αλλά όχι και πολλές ενδείξεις ότι η Gen Z το ανακαλύπτει ξανά ή το ανακαλύπτει εκ νέου ακόμα.
Μια σύντομη ιστορία του μπουρλέσκ
Πριν χαθούμε σε τόσο πολυεπίπεδα χρονοδιαγράμματα, ιδού μια σύντομη ιστορία. Το μπουρλέσκ έχει τις ρίζες του στη βικτοριανή Βρετανία: αναπτύχθηκε από το music hall και το Βοντιβίλ.
Όταν ο θίασος The British Blondes της Λίντια Τόμσον επισκέφθηκε τη Νέα Υόρκη το 1868, ο συνδυασμός παρωδίας, χιούμορ, τραγουδιού, χορού και αποκαλυπτικών κοστουμιών προκάλεσε αίσθηση.
«Το μπουρλέσκ είναι θεμελιωδώς επαναστατικά φεμινιστικό – μια ανάκτηση της γυναικείας σεξουαλικότητας», λέει στο BBC η Κέι Σίμπλερ, επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Νεμπράσκα Ομάχα.
«Η ρίζα, ‘burle’, είναι ιταλική και σημαίνει σάτιρα, και το μπουρλέσκ δημιουργήθηκε αρχικά από καλλιτέχνιδες που τάχθηκαν υπέρ του δικαιώματος ψήφου των γυναικών, των οποίων ο στόχος ήταν να καταλάβουν δημόσιο χώρο και να μην περιορίζονται από τις πατριαρχικές ιδέες για το τι σημαίνει να είσαι γυναίκα».
Αλλά από εκεί και πέρα, το αμερικανικό μπουρλέσκ εξελίχθηκε ανεξάρτητα, με την έμφαση να μετακινείται σταδιακά προς το στριπτίζ. Υπάρχει επίσης, θα πρέπει να πούμε, μια παράλληλη ιστορία της ανάπτυξης της μορφής τέχνης στην Ευρώπη, κυρίως στα κλαμπ καμπαρέ του Παρισιού και του Βερολίνου, προς το τέλος του 19ου αιώνα.
Σύντομα, στη δεκαετία του 1990, το νεο-μπουρλέσκ γεννήθηκε στις ΗΠΑ. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2000, που επιταχύνθηκε από ταινίες όπως το Moulin Rouge και το Chicago, το μπουρλέσκ συνέβαλε στην προώθηση μιας ευρύτερης τάσης για vintage glamour και κυριάρχησε στις σκηνές των καμπαρέ κλαμπ σε όλο τον κόσμο – ως μια μορφή τέχνης από γυναίκες για γυναίκες.
«Καθ’ όλη τη δεκαετία του ’90, ήμουν σε μεγάλο βαθμό κάτω από το ετεροφυλόφιλο ανδρικό βλέμμα», λέει η Ντίτα φον Τιζ στο BBC, καθώς αναλογίζεται μια καριέρα που ξεκίνησε στα στριπτιζάδικα.
«Αλλά θα έλεγα ότι γύρω στο 2002 η βάση των θαυμαστών μου μετατοπίστηκε σε πολύ γυναικεία… Νομίζω ότι επειδή [το μπουρλέσκ] είχε απήχηση στον κόσμο και ένιωθαν ότι είχαν ένα είδος άδειας να αφεθούν στη λάμψη και να αγκαλιάσουν τον αισθησιασμό τους».
Μέχρι το 2007, το μπουρλέσκ ήταν αρκετά mainstream, αλλά ακριβώς για αυτόν τον λόγο είχε μπει στο μικροσκόπιο των συζητήσεων αναφορικά με το αν πρόκειται πραγματικά για μια μορφή τέχνης ή ένα «όπλο» ερεθισμού.
Κάποιοι υποστήριζαν: μήπως οι γυναίκες που χοροπηδούσαν με κορσέδες, κάλτσες και τιράντες δεν ενσάρκωναν απλώς παλιές, πατριαρχικές νόρμες;
Αξίζει να επαναλάβουμε την άποψη της φον Τιζ ότι το νεο-μπουρλέσκ δημιουργήθηκε και παρουσιάστηκε από γυναίκες, για κοινό γυναικών και ομοφυλόφιλων ανδρών- μπορεί να χρησιμοποιούσε τη γλώσσα της κλασικής ετεροφυλόφιλης επιθυμίας, αλλά έγινε ένας ασφαλής χώρος για την ενσάρκωση και το παιχνίδι με αυτή.
Και ένα πραγματικά σημαντικό κομμάτι του νεο-μπουρλέσκ πήγε πέρα από αυτό – ή μάλλον, επέστρεψε στις ριζοσπαστικές του ρίζες.
Πάντα υπήρχε αυτή η πιο πανκ εκδοχή, από τη θρυλική Νεοϋορκέζα περφόρμερ Πένι Αρκέιντ μέχρι την αυστραλιανή κολεκτίβα έγχρωμων γυναικών Hot Brown Honey – όπου το έργο μπορεί να είναι ανατρεπτικό, σατιρικό, γκροτέσκο, πειραματικό ή βαθιά πολιτικό, και η περφόρμανς της θηλυκότητας είναι επίσης μια κριτική στο πώς όλη η θηλυκότητα είναι στην πραγματικότητα μια περφόρμανς.
Γίνεται το μπουρλέσκ όλο και πιο οπισθοδρομικό;
Αυτή η εκδοχή μοιάζει πολύ πιο σχετική με το 2025 – στο ίδιο μήκος κύματος με το drag και την queer κουλτούρα, και σε συμφωνία με την ευρύτερη κίνηση προς την διαφορετικότητα και τη συμπερίληψη που έχουμε δει την τελευταία δεκαετία. Ωστόσο, αυτό που εκπλήσσει σε ορισμένες από τις νέες παραστάσεις μπουρλέσκ είναι το πόσο παλιομοδίτικες φαίνονται.
Το Burlesque the Musical δεν έχει ανοίξει ακόμη επίσημα, οπότε δεν μπορούμε να πούμε πολλά για το πως το διαμόρφωσε ο συγγραφέας Στιβ Άντιν. Αλλά οι πρώτες αναφορές από την προεπισκόπηση στο Μάντσεστερ δείχνουν ότι έχει διατηρήσει την ετεροφυλόφιλη ιστορία αγάπης και μια αρκετά απλοϊκή, δίχως νόημα στάση απέναντι στη χαρά του να χορεύεις με ένα στρινγκ γεμάτο κοσμήματα.
Αναφορικά με το Diamonds and Dust όμως, ίσως έχουμε κάποια πράγματα να σχολιάσουμε. Για την Χόλι Ουίλιαμς του BBC, μάλιστα, το σόου δεν ήταν τίποτε παραπάνω από «μια αινιγματικά οπισθοδρομική προσφορά».
Οι χορεύτριες μπορεί να προέρχονται από διαφορετικές εθνότητες, αλλά κατά τα άλλα προσφέρει μια τρομερά στενή γκάμα ομορφιά στα πρότυπα της Barbie κούκλας: αδύνατη, με μακριά πόδια, με πλούσιο στήθος, μακριά μαλλιά, πολλά ροζ και γκλίτερ. «Ενώ όλες τους είναι αναμφισβήτητα φανταστικές ερμηνεύτριες όλα μοιάζουν βαρετά και τόσο ανατρεπτικά όσο και ένα σόου της Victoria’s Secret», σχολιάζει η Ουίλιαμς.
Το ενδιαφέρον σε αυτό ίσως είναι η ευρύτερη αναβίωση αυτού που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε μια παλιομοδίτικη μορφή θηλυκότητας σήμερα, κυρίως στο φαινόμενο των παραδοσιακών συζύγων.
Η Σίμπλερ υποστηρίζει ότι «το αρχικό μπουρλέσκ ήταν ένα κοινωνικό σχόλιο για το τι σημαίνει να είσαι γυναίκα, και αυτό απουσιάζει εντελώς από αυτή την πολύ καταπιεστική, παθητική και αποδυναμωμένη εκδοχή της γυναικείας σεξουαλικότητας». Αυτή η όμορφη, πειραγμένη θηλυκότητα είναι, προτείνει, «ένα πατριαρχικό σενάριο που οι γυναίκες έχουν εσωτερικεύσει για να πουν, η δύναμή μου είναι η σεξουαλική μου δύναμη. Είμαστε όμως σε θέση να σκεφτούμε πόσο περιορισμένη είναι αυτή η δύναμη;».
Η Ουίλσον έχει μια διαφορετική προοπτική: προτείνει ότι, εκτός από το να κάνει απλώς μια επιστροφή τώρα, το μπουρλέσκ έχει στην πραγματικότητα συνεχίσει να αναβλύζει σε μια υπόγεια μορφή – μέσα σε κοινοτικούς χώρους, όπου λέξεις όπως «ενδυνάμωση» αισθάνονται πιο σχετικές
«Το μπουρλέσκ έχει ανοίξει τώρα για να συμπεριλάβει queer άτομα, μεγαλύτερες γυναίκες, νεότερους άνδρες, την κοινότητα των τρανσέξουαλ, γυναίκες της εργατικής τάξης», λέει η Ουίλσον. «Περιλαμβάνει διαφορετικούς ανθρώπους που θέλουν να προβληματιστούν σχετικά με το τι σημαίνει σεξουαλικότητα, τι σημαίνουν αυτά τα τροπάρια και τα στερεότυπα».
Αυτό το μπουρλέσκ της βάσης, που εκτελείται από ερασιτέχνες, απέχει φυσικά πολύ από τα γυαλισμένα, εύπεπτα εμπορικά σόου – τα οποία η Ουίλσον θεωρεί ότι αποσπούν την προσοχή από τις πιο ριζοσπαστικές δυνατότητες της τέχνης.
«Βλέπω πραγματικά τη φεμινιστική αξία του μπουρλέσκ», λέει. «Είναι ένας απίστευτα σημαντικός ασφαλής χώρος για τις γυναίκες να σκεφτούν τι σημαίνει το σώμα τους».
Όταν όμως το σόου αποσκοπεί στην τέρψη του male gaze κι έχει ως στόχο αυτό να «χορτάσει» με όσα περισσότερο προκατασκευασμένα πρότυπα ομορφιάς μέχρι να βγει από την αίθουσα, τότε, μάλλον, καμία σχέση δεν έχει με τον αρχικό του στόχο και σκοπό.
* Στη φεμινιστική θεωρία, το male gaze (ανδρικό βλέμμα) είναι η πράξη της απεικόνισης των γυναικών και του κόσμου στις εικαστικές τέχνες και στη λογοτεχνία από μια αρσενική, ετεροφυλοφιλική οπτική που παρουσιάζει και αναπαριστά τις γυναίκες ως σεξουαλικά αντικείμενα για την ευχαρίστηση του ετεροφυλόφιλου άνδρα θεατή.
**Πηγή: BBC, Κεντρική φωτογραφία: Η Ντίτα φον Τιζ σε σόου, Φωτογράφος: Michael Perea, Πηγή: Instagram @ ditavonteese
Πηγή: www.in.gr