Κάντε εικόνα έναν ψυχοπαθή. Τι μορφή φαντάζεστε; Οι περισσότερες πιθανότητες είναι η μορφή να ταιριάζει με αυτή μιας αντρικής φιγούρας. Και οι πιθανότητες είναι ότι η απάντησή σας θα ήταν παρόμοια αν σας ζητούσαν να φανταστείτε ένα άτομο όπου ο ναρκισσισμός είναι το κύριο γνώρισμά του.
Από τον Τσαρλς Μάνσον και τον Τεντ Μπάντι μέχρι τον Αδόλφο Χίτλερ, οι περισσότεροι διάσημοι άνθρωποι που θεωρούμε ψυχοπαθείς ή ναρκισσιστές είναι άνδρες. Αυτό ισχύει ακόμη και για τη μυθοπλασία – σκεφτείτε τον Hannibal Lecter, τον Patrick Bateman ή τον Norman Bates.
Οι επιστήμονες υπέθεταν για πολύ καιρό ότι οι γυναίκες ήταν απλώς πολύ υπέροχες για να είναι ψυχοπαθείς ή να έχουν ναρκισσιστικές συμπεριφορές και δεν έκαναν τον κόπο να μελετήσουν πολύ το ενδεχόμενο, σύμφωνα με την Έιβα Γκριν από το City St George’s του Πανεπιστημίου του Λονδίνου.
Αλλά οι έρευνες των τελευταίων δεκαετιών αμφισβητούν όλο και περισσότερο αυτό το στερεότυπο, υποδεικνύοντας ότι και οι γυναίκες μπορούν να έχουν μια σκοτεινή πλευρά.
Αν επιμένουμε ότι οι γυναίκες είναι απλώς από τη φύση τους χαμηλών τόνων και περιποιητικές, μπορεί υποσυνείδητα να υποθέσουμε ότι είναι ακατάλληλες για ρόλους όπως η ηγεσία, η αστυνόμευση ή η πολιτική. Τελικά, όλα τα ανθρώπινα όντα έχουν την ικανότητα για το καλό και το κακό.
Ψυχοπάθεια, ναρκισσισμός, μακιαβελισμός
Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε κάποιο επίπεδο των σκοτεινών χαρακτηριστικών της προσωπικότητας. Αυτά συχνά συνδυάζονται σε αυτό που οι επιστήμονες αποκαλούν «σκοτεινή τριάδα»: ψυχοπάθεια, ναρκισσισμό και μακιαβελισμό (δηλαδή, επιδίωξη ελέγχου και εξουσίας με χειραγωγία και αντιδεοντολογία).
Ενώ μόνο περίπου 1-5% και 1% των ανθρώπων έχουν κλινικά επίπεδα ναρκισσισμού και ψυχοπάθειας αντίστοιχα – και πολλοί από αυτούς βρίσκονται στη φυλακή – άνθρωποι με υποκλινικά επίπεδα μπορούν επίσης να προκαλέσουν προβλήματα.
Ο πυρήνας του ναρκισσισμού είναι ο ίδιος και στα δύο φύλα
Πιθανόν να έχετε συναντήσει μερικούς, δεδομένου ότι περίπου το ένα τρίτο του πληθυσμού έχει πάνω από το μέσο όρο επίπεδα σκοτεινών χαρακτηριστικών. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν μια δίψα για εξουσία και έλεγχο και είναι συχνά εγωιστές, ανάλγητοι, χειριστικοί, απατεώνες και ανελέητοι σε κάποιο βαθμό.
Πρόσφατη έρευνα της Αντονέλα Σόμα από το Πανεπιστήμιο Vita-Salute San Raffaele στο Μιλάνο και των συνεργατών της διερεύνησε τα σκοτεινά χαρακτηριστικά και άλλα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας σε σχεδόν 1.000 Ιταλίδες. Διαπίστωσαν ότι οι γυναίκες με αυξημένα επίπεδα τέτοιων χαρακτηριστικών είχαν περισσότερες πιθανότητες να έχουν υψηλά επίπεδα επιθετικότητας. Ο τρόπος με τον οποίο την εκφράζουν, ωστόσο, μπορεί να είναι διαφορετικός από τους άνδρες. «Παρατηρείται περισσότερη διάδοση φημών και πισώπλατα μαχαιρώματα μεταξύ των γυναικών και περισσότερη άμεση επιθετικότητα μεταξύ των ανδρών», λέει η Σόμα.
Ο ναρκισσισμός, για παράδειγμα, συχνά θεωρείται μάλλον ανδρικό χαρακτηριστικό, «ο πυρήνας του ναρκισσισμού είναι ο ίδιος σε άνδρες και γυναίκες: εκφράζουν δικαιωματικές προσδοκίες, μεγαλοπρεπείς φαντασιώσεις και έλλειψη ενσυναίσθησης», λέει η Γκριν.
«Ο πυρήνας του ναρκισσισμού είναι ο ίδιος σε άνδρες και γυναίκες: εκφράζουν δικαιωματικές προσδοκίες, μεγαλοπρεπείς φαντασιώσεις και έλλειψη ενσυναίσθησης»
Ο μεγαλοπρεπής και ο ευάλωτος ναρκισσισμός
Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι ο ναρκισσισμός μπορεί να διακρίνεται σε δύο τύπους: τον μεγαλοπρεπή και τον ευάλωτο. Η Γκριν έδειξε ότι ενώ οι άνδρες είναι πιο πιθανό να έχουν μεγαλοπρεπή ναρκισσισμό, καθώς καυχιούνται για την υψηλή αυτοεκτίμηση και την εξωστρέφεια, οι γυναίκες εμφανίζουν συχνότερα την ευάλωτη μορφή, που περιλαμβάνει εσωστρέφεια, αμυντικότητα και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Μπορεί να είναι πιο εύθραυστες και λιγότερο κομπλεξικές.
Η Γκριν πιστεύει ότι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο κομπασμός δεν είναι απλώς κοινωνικά αποδεκτός για τις γυναίκες.
«Οι ναρκισσίστριες γυναίκες κακοποιούν με τρόπους που η κοινωνία επιτρέπει», υποστηρίζει. Οι τρόποι αυτοί μπορεί να σημαίνει πως αυτές λένε ψέματα, εξαπατούν και ελέγχουν τους άλλους.
Στη μελέτη της Σόμα, οι γυναίκες με υψηλά επίπεδα ψυχοπάθειας, μακιαβελισμού και μεγαλοπρεπούς ναρκισσισμού σημείωσαν χαμηλά ποσοστά στη συμφωνητικότητα (πόσο φιλικός είσαι) και υψηλά ποσοστά στην κοινωνική παρέκκλιση (παραβίαση κανόνων ή προτύπων).
Οι γυναίκες με ευάλωτο ναρκισσισμό, ωστόσο, ήταν λιγότερο κοινωνικά αποκλίνουσες και πιο ευχάριστες από τις γυναίκες με άλλα σκοτεινά χαρακτηριστικά. Είχαν επίσης περισσότερες παρανοϊκές σκέψεις και τη χειρότερη ψυχική υγεία από όλες. Αυτό ενδεχομένως οφείλεται στο γεγονός ότι είναι πιο ανασφαλείς και επιθυμούν να ενταχθούν.
Αλλά μπορεί να μην καταφέρουμε να αναγνωρίσουμε αυτά τα χαρακτηριστικά ως ναρκισσιστικά. Ενώ, σύμφωνα με την Γκρίν, οι γυναίκες με ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά προκαλούν τα ίδια προβλήματα με τους άντρες – τουτέστιν εκφοβισμό και μόνιμη υπενθύμιση της υπεροχής τους στον εργασιακό χώρο όταν βρίσκονται σε ηγετικές θέσεις, απλά με έναν κεκαλυμμένο τρόπο.
Σίγουρα υπάρχει επιθετικότητα κάτω από την επιφάνεια, μας λέει η Γκριν. Ο ευάλωτος ναρκισσισμός συνδέεται πιο έντονα με την επιθετικότητα στις σχέσεις, καθώς και με τον σωματικό και λεκτικό εκφοβισμό, από ό,τι ο μεγαλοπρεπής τύπος.
«Οι ναρκισσίστριες γυναίκες κακοποιούν με τρόπους που η κοινωνία επιτρέπει»
Η οριακή διαταραχή
Λαμβάνοντας υπόψη τα ευάλωτα χαρακτηριστικά του ναρκισσισμού, η Γκριν διαπίστωσε ότι τα υποκλινικά επίπεδα του χαρακτηριστικού είναι εξίσου συχνά, αν όχι περισσότερο διαδεδομένα, στις γυναίκες.
Αλλά πολλά διαγνωστικά πρωτόκολλα, συμπεριλαμβανομένου του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5), είναι στραμμένα προς τους άνδρες, εστιάζοντας στον μεγαλοπρεπή ναρκισσισμό. Επομένως, ο γυναικείος ναρκισσισμός συχνά διαγιγνώσκεται λανθασμένα ως οριακή διαταραχή προσωπικότητας, σύμφωνα με την Γκριν.
Το ευρωπαϊκό διαγνωστικό εγχειρίδιο, η Διεθνής Ταξινόμηση των Ασθενειών 11 (ICD-11), λέει η ίδια, είναι στην πραγματικότητα πιο πιθανό να συλλάβει τις γυναίκες ναρκισσίστριες, καθώς περιλαμβάνει ευάλωτα χαρακτηριστικά. Αυτό έχει σημασία επειδή τα υψηλά επίπεδα ναρκισσισμού συνδέονται με την εγκληματικότητα.
Ψυχοπάθεια
Οι άνδρες συνήθως σημειώνουν υψηλότερα ποσοστά από τις γυναίκες στον μακιαβελισμό και στον πιο σοβαρό ξάδελφό του, την ψυχοπάθεια. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι παρόμοια, αλλά οι μακιαβελικοί άνθρωποι τείνουν να έχουν καλύτερο έλεγχο των παρορμήσεων.
Ωστόσο, ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν ότι τα τυποποιημένα τεστ μπορεί να υποτιμούν τον μακιαβελισμό στις γυναίκες. Εξάλλου, ολόκληρο το ψυχολογικό κατασκεύασμα εμπνεύστηκε από τις ιδέες ενός άνδρα – του Ιταλού διπλωμάτη και φιλοσόφου Νικολό Μακιαβέλι. Η έρευνα δείχνει ότι ενώ οι μακιαβελικοί άνδρες και οι γυναίκες είναι εξίσου κυνικοί, οι μακιαβελικοί άνδρες τείνουν να είναι πιο σίγουροι, διεκδικητικοί και εγωιστές, ενώ οι μακιαβελικές γυναίκες είναι πιο ευσυνείδητες, αγχώδεις και πιο πιθανό να αμφιβάλλουν και να απατήσουν τον σύντροφό τους.
Το ίδιο θα μπορούσε να ισχύει και για την ψυχοπάθεια. Οι ψυχοπαθείς, άλλωστε, έχουν υψηλά επίπεδα γοητείας και χαρισματικότητας, υποστηρίζει η ειδικός. Ωστόσο η διαφορα φαίνεται να βρίσκεται στο πώς – και πάλι- εκφράζεται μεταξύ των δύο φύλων.
«Για έναν άνδρα αυτό μπορεί να είναι περισσότερο σωματικό, όπως μέσω του βίαιου εκφοβισμού, ενώ για μια γυναίκα μπορεί να είναι περισσότερο μέσω της χειραγώγησης των συναισθημάτων των ανθρώπων».
Τα κοινά εργαλεία αξιολόγησης, όπως το Psychopathy Checklist-Revised (PCL-R), το οποίο χρησιμοποιείται συχνά στις φυλακές, αναπτύχθηκαν με βάση τους άνδρες παραβάτες. Ακόμη και τα μέτρα για την αξιολόγηση των υποκλινικών επιπέδων ψυχοπάθειας στον γενικό πληθυσμό, όπως η κλίμακα Levenson Self-Report Psychopathy Scale, «βασίζονται χαλαρά στο PCL-R», σύμφωνα με τον Μπόντι.
Και οι δύο εξετάζουν αυτό που ονομάζεται «πρωτογενής ψυχοπάθεια», η οποία περιλαμβάνει χαρακτηριστικά όπως η αναλγησία, η αμετανόητη συμπεριφορά και η χειραγώγηση, μαζί με τη «δευτερογενή ψυχοπάθεια», η οποία αφορά περισσότερο την παρορμητικότητα και την αντικοινωνική συμπεριφορά. Καθώς οι γυναίκες είναι λιγότερο πιθανό να είναι βίαιες ή εγκληματικές, συχνά σημειώνουν χαμηλότερη βαθμολογία στη δευτερογενή ψυχοπάθεια, γεγονός που μπορεί να μειώσει τη συνολική βαθμολογία τους.
«Για έναν άνδρα αυτό μπορεί να είναι περισσότερο σωματικό, όπως μέσω του βίαιου εκφοβισμού, ενώ για μια γυναίκα μπορεί να είναι περισσότερο μέσω της χειραγώγησης των συναισθημάτων των ανθρώπων»
Οι προκαταλήψεις των αξιολογητών μπορεί να παίζουν ρόλο
Αυτό αποτελεί πρόβλημα. Οι γυναίκες με τέτοια χαρακτηριστικά μπορεί να δημιουργήσουν χάος στους χώρους εργασίας, στις σχέσεις, στις οικογένειες και στην κοινωνία γενικότερα.
Μάλιστα, σύμφωνα με τον Μπόντι, είναι συχνό φαινόμενο να βρίσκονται στην κορυφή των εταιριών γυναίκες η οποίες χαρακτηρίζονται από έλλειψη ηθικής σκέψης για πράγματα όπως η βιωσιμότητα, η ισότητα ή η διαφορετικότητα, ενώ υποστηρίζουν το αντίθετο.
Η ψυχοπάθεια δεν έχει μελετηθεί πολύ σε γυναίκες παραβάτες. Μια μελέτη του 2015 έδειξε ότι μόνο το 11-17% των γυναικών εγκληματιών είναι ψυχοπαθείς, σε σύγκριση με το 31% των ανδρών. Σε μια πρόσφατη σειρά μελετών σε γυναίκες δολοφόνους στην Ιταλία, ο καθηγητής Φελίς Καραμπελέσε από το Πανεπιστήμιο του Μπάρι και οι συνεργάτες του ανακάλυψαν ότι οι περισσότερες έπασχαν από κάποιο είδος ψύχωσης και δεν είχαν καμία ή μειωμένη ποινική ευθύνη. Αλλά στη μικρή ομάδα που είχε πλήρη ποινική ευθύνη, περίπου το 40% είχε κλινικά σημαντικά επίπεδα ψυχοπάθειας.
Σε μια άλλη πρόσφατη μελέτη σε δολοφόνους, έδειξε ότι οι γυναίκες δολοφόνοι ήταν πιθανό να έχουν υψηλότερη βαθμολογία σε πρωτογενή χαρακτηριστικά όπως η χειραγώγηση από ό,τι οι άνδρες, ενώ οι άνδρες ψυχοπαθείς είχαν υψηλότερη βαθμολογία στην αντικοινωνική συμπεριφορά.
Οι γυναίκες ψυχοπαθείς μπορεί επίσης να είναι τόσο ικανές στο να είναι χειριστικές ώστε οι αξιολογητές να μην μπορούν καν να εντοπίσουν τις ψυχοπαθητικές τους τάσεις. Και γνωρίζουμε ότι η κακή ανατροφή των γονέων συνδέεται με την ψυχοπάθεια στις γυναίκες, αλλά δεν υπάρχουν σχετικές ερωτήσεις στο PCL-R.
Είναι σεξιστική μια τέτοια προσέγγιση;
Πολλοί άνθρωποι αισθάνονται άβολα ακούγοντας αρνητικά πράγματα για τις γυναίκες και είναι αρκετά λογικό αν σκεφτεί κανείς όλα εκείνα τα παραδείγματα στην ιστορία και στην προσωπική του ζωή που κατηγορήθηκε μια γυναίκα για λάθη που δεν έκανε.
«Συχνά αγχώνομαι λίγο όταν παρουσιάζω στο κοινό για το αν οι γυναίκες θα φύγουν στη μέση της ομιλίας μου», λέει η Γκριν.
«Όταν αυτά τα αρνητικά χαρακτηριστικά φωτίζονται στις γυναίκες, είναι σχεδόν σαν να κάνουμε ένα βήμα πίσω. Αλλά προσωπικά πιστεύω ότι αποφεύγοντας να απεικονίσουμε τις γυναίκες ως έχουσες αυτό το εύρος συμπεριφοράς – ότι μπορούν επίσης να είναι σκληρές, εγωιστικές και βαθιά ελαττωματικές – στην πραγματικότητα προσφέρουμε κακές υπηρεσίες στην ίδια την έννοια της ισότητας».
Επιπλέον, αν επιμένουμε ότι οι γυναίκες είναι απλώς από τη φύση τους χαμηλών τόνων και περιποιητικές, μπορεί υποσυνείδητα να υποθέσουμε ότι είναι ακατάλληλες για ρόλους όπως η ηγεσία, η αστυνόμευση ή η πολιτική. Τελικά, όλα τα ανθρώπινα όντα έχουν την ικανότητα για το καλό και το κακό. Και αν οι γυναίκες έχουν μάθει να χαλιναγωγούν μέρος της επιθετικότητάς τους ως αποτέλεσμα των κοινωνικών πιέσεων, οι πιθανότητες είναι ότι και οι άνδρες θα μπορούσαν να το κάνουν.
*Πηγή: Guardian, Φωτογραφίες από: unsplash.com
Πηγή: www.in.gr