Η Μήδεια αφηγείται τη δική της εκδοχή της ιστορίας – «Οι μύθοι είναι καθρέφτες του εαυτού μας» | in.gr

Οι γυναίκες των μύθων μιλούν – και μας δείχνουν με το δάχτυλο. Οι μύθοι είναι «καθρέφτες του εαυτού μας», γράφει η Natalie Haynes στο βιβλίο της Pandora’s Jar: Women in the Greek Myths, μια συλλογή δοκιμίων για τις γυναίκες της ελληνικής μυθολογίας.

«Ποια εκδοχή μιας ιστορίας επιλέγουμε να αφηγηθούμε, ποιους χαρακτήρες τοποθετούμε στο προσκήνιο, ποιους αφήνουμε να ξεθωριάσουν στη σκιά: όλα αυτά αντανακλούν τόσο τον αφηγητή όσο και τον αναγνώστη, όσο και τους χαρακτήρες του μύθου» λέει.

«Οι πολιτισμικές και μη παγιωμένες σκέψεις έχουν κεντρική θέση στην πρόσφατη τάση αναδιατύπωσης των μύθων με επίκεντρο τις γυναίκες, από το Circe της Madeline Miller και την τριλογία Iliad της Pat Barker έως την τριλογία μυθιστορημάτων της Haynes που διαδραματίζεται στον κλασικό ελληνικό κόσμο (The Children of Jocasta, A Thousand Ships και Stone Blind). Το τελευταίο είναι μια επανερμηνεία του μύθου του Ιάσονα και του Χρυσόμαλλου Δέρατος και, όπως είναι φυσικό, επικεντρώνεται στις γυναίκες)» σχολιάζει ο Yagnishsing Dawoor στον Guardian.

Η ιστορία όπως την αφηγείται ο Απολλώνιος

Όσοι είναι εξοικειωμένοι με το έργο του Απολλώνιου «Αργοναυτικά» – ένα βασικό κείμενο αναφοράς για τη Natalie Haynes – θυμούνται τη «μάγισσα Μήδεια». Ωστόσο, λίγοι θυμούνται τις άλλες γυναίκες της ιστορίας. Η ιστορία, όπως την αφηγείται ο Απολλώνιος, είναι μια επική περιπέτεια για τον Ιάσονα και τους άντρες του, οι οποίοι πραγματοποιούν το επικίνδυνο ταξίδι προς την Κολχίδα με το πλοίο «Άργος», προκειμένου να φέρουν το Χρυσόμαλλο Δέρας στην Ιόλκο.

Θυμόμαστε πάνω απ’ όλα τη δύναμη των Αργοναυτών (ο Ηρακλής είναι μέλος του πληρώματος για κάποιο διάστημα), την επιχειρηματικότητά τους και την τύχη τους, καθώς ευνοούνται σε πολλές περιπτώσεις από θεούς και θεές.

«Το αποτέλεσμα είναι ένα διαφωτιστικό και συχνά συναρπαστικό έργο φεμινιστικής ανάκτησης που επιτελεί επίσης δομική ανατροπή, διαταράσσοντας τη γραμμική δυναμική της γνωστής αφήγησης και την εμμονή της στον ανδρικό ηρωισμό»

Με τη βοήθεια της Μήδειας

Κωπηλατούν σε άσχημες καιρικές συνθήκες, επιβιώνουν από μια μάχη εναντίον των Δολίονων σε μια ατυχή περίπτωση αμοιβαίας παρανόησης, σώζουν τον τυφλό Φινέα από τις Άρπυιες και λαμβάνουν τη προφητική συμβουλή του, αντιμετωπίζουν με θάρρος τα συγκρουόμενα βράχια των Συμπληγάδων.

Μόλις φτάνουν στην Κολχίδα, σε μια προσπάθεια να κερδίσουν το πολυπόθητο χρυσόμαλλο δέρας από τον βασιλιά Αίητη, ο Ιάσονας – με τη βοήθεια της Μήδειας, της κόρης του βασιλιά, την οποία θα πάρει ως γυναίκα του στην Ελλάδα – αντιμετωπίζει πυροβόλους ταύρους, νικά πολεμιστές και τελικά αρπάζει το δέρας κάτω από τα μάτια ενός δράκου.

Η φεμινιστική ανάκτηση του έπους

«Αυτά τα γεγονότα αποτελούν επίσης μέρος της πλοκής του μυθιστορήματος της Haynes, αν και εδώ αποδίδονται εμφατικά στο χέρι του θεού και καταλαμβάνουν λιγότερο χώρο στην αφήγηση, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας αφιερώνεται σε μια χορωδία γυναικών, που συχνά απουσιάζει από προηγούμενες διασκευές» γράφει ο Yagnishsing Dawoor στον Guardian και συνεχίζει:

«Το αποτέλεσμα είναι ένα διαφωτιστικό και συχνά συναρπαστικό έργο φεμινιστικής ανάκτησης που επιτελεί επίσης δομική ανατροπή, διαταράσσοντας τη γραμμική δυναμική της γνωστής αφήγησης και την εμμονή της στον ανδρικό ηρωισμό («Δεν λέω ότι αυτή η ιστορία δεν έχει τα χαρακτηριστικά ενός έπους, αλλά μέχρι στιγμής δεν είναι πολύ ικανοποιητική», γράφει η Natalie Haynes σε μια από τις απολαυστικά αυτοαναφορικές στιγμές του μυθιστορήματος)».

Η μητέρα του Ιάσονα

Αντί για μια μεγάλη αφήγηση, έχουμε μια σειρά από μικρότερες, με διαφορετική οπτική γωνία: ιστορίες εγκατάλειψης, σπαραγμού και μνησικακίας. Ξεκινάμε με τη μητέρα του Ιάσονα, την Αλκιμήδη (σ.σ.: Πολυμήδη σύμφωνα με άλλους μύθους).

Δεν έγινε ποτέ βασίλισσα επειδή ο σύζυγός της, ο μεγαλύτερος γιος του βασιλιά της Ιωλκού, παραχώρησε αδύναμα το θρόνο του στον μικρότερο ετεροθαλή αδελφό του, τον Πελία. Τώρα ο άπληστος Πελίας στέλνει το μοναδικό της παιδί σε μια αποστολή πέρα από τον γνωστό κόσμο.

Το μαύρο αστείο της πιστότητας της Πηνελόπης

«Έχουμε μια νέα οπτική για τις γυναίκες της Λήμνου και τη βίαιη εκδίκησή τους στους άνδρες του νησιού. Εδώ η Natalie Haynes φαίνεται να επικεντρώνεται στο σχεδόν παράδοξο γεγονός ότι η Οδύσσεια του Ομήρου διαδραματίζεται μετά τα γεγονότα της Αργοναυτικής, αλλά γράφτηκε πριν από αυτά, για να ξεδιπλώσει μια ιστορία που μοιάζει με ένα μαύρο αστείο για το ιδανικό της πιστότητας της Πηνελόπης (“Εξάλλου, όπως έλεγαν μεταξύ τους, αν το ύφανση ήταν τόσο ευχάριστο, θα το έκαναν και οι άνδρες”)» παρατηρεί ο Yagnishsing Dawoor.

«Ακούμε επίσης την Κλείτη, η οποία αυτοκτόνησε μετά τη δολοφονία του συζύγου της Κύζικου – του ηγεμόνα των Δολίονων – από τον Ιάσονα (“Με παραβλέπουν κάθε φορά – την Κλείτη με τα όμορφα μαλλιά – σαν αυτό να σας λέει ποια είμαι ή γιατί έκανα αυτό που έκανα”).

»Η αυτοκτονία της αποδεικνύεται ότι δεν είναι το αποκορύφωμα της συζυγικής θλίψης, όπως υποτίθεται, αλλά μια έκφραση της ακραίας απόγνωσης μιας άτεκνης γυναίκας που θα παραμείνει έτσι, τώρα που είναι “η καταραμένη νύφη ενός νεκρού άνδρα”».

Μια γυναίκα ξένη προς τον εαυτό της

«Τα τμήματα της Μήδειας, ιδιαίτερα αυτά που αφηγείται η ίδια, είναι το αποκορύφωμα του βιβλίου – αν και εμφανίζονται αρκετά αργά, σχεδόν στα μισά της ιστορίας.

»Διαβόητη για τη δολοφονία των παιδιών που έχει με τον Ιάσονα, η Μήδεια είναι αποφασισμένη να πει τη δική της πλευρά της ιστορίας, όχι τόσο για να διορθώσει τα πράγματα όσο για να τα περιπλέξει (“Δεν θα απαντήσω σε αυτές τις κατηγορίες αυτή τη στιγμή. Ίσως να μην το κάνω ποτέ. Απλώς σας λέω την αλήθεια”).

»Η Natalie Haynes χρωστάει πολλά στη Μήδεια του Ευριπίδη (ο τίτλος του μυθιστορήματος είναι μια αναφορά στην προδοσία του Ιάσονα, που προέρχεται από το έργο). Αλλά υπάρχει και κάτι στη Μήδεια της Haynes που θυμίζει την αντίληψη του Οβιδίου για αυτήν ως μια γυναίκα πληγωμένη και εξοργισμένη, ναι, αλλά και, κυρίως, ξένη προς τον εαυτό της (“Δεν ξέρω με βεβαιότητα τι υπάρχει στην ψυχή μου”, γράφει η Μήδεια στην τελευταία γραμμή της επιστολής της προς τον Ιάσονα στο ποίημα του Οβιδίου Ηρωίδες)».

Mάγισσα, άπιστη κόρη, ερωτευμένη γυναίκα, αδικημένη γυναίκα και μητέρα

Δεν είναι όλα τα εγκλήματα της Μήδειας προμελετημένα. Το επεισόδιο όπου παρασύρει τον αδελφό της Αψύρτο στο θάνατο, αφού αυτός έχει σταλεί να την κυνηγήσει από τον προσβεβλημένο πατέρα τους, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, όπως και αυτό όπου σκοτώνει τα δύο αγόρια της.

Η Μήδεια είναι πολλά πράγματα: μάγισσα, άπιστη κόρη, ερωτευμένη γυναίκα, αδικημένη γυναίκα και μητέρα. Η Haynes δίνει ιδιαίτερη προσοχή σε κάθε μία από αυτές τις πολλές πτυχές. Κάνει αλλαγές σε ορισμένα γεγονότα, ενώ παράλληλα προσφέρει πληροφορίες για τον γάμο της Μήδειας με τον Ιάσονα και τη ζωή της ως «βάρβαρη» ξένη στην Ελλάδα.

Η Haynes δημιουργεί μια αφήγηση για την κακοποιημένη πρωταγωνίστρια της, η οποία είναι εξαιρετικά συγκινητική λόγω της πολυπλοκότητάς της.

*Με στοιχεία από theguardian.com