Η κλιματική αλλαγή, δηλαδή η μακροπρόθεσμη μεταβολή των θερμοκρασιών του πλανήτη που προκαλείται κυρίως από ανθρώπινες δραστηριότητες, δεν πλήττει όλους με τον ίδιο τρόπο. Σύμφωνα με πρόσφατη γνωμοδότηση του Διαμερικανικού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Δικαστήριο IDH), οι γυναίκες και τα κορίτσια —ιδίως οι ιθαγενείς, οι αφροκαταγωγής, οι αγρότισσες και όσες ζουν σε αγροτικές περιοχές— υφίστανται δυσανάλογες επιπτώσεις από την περιβαλλοντική κρίση, γεγονός που επιτείνει τις ήδη υπάρχουσες κοινωνικές ανισότητες.
Η γνωμοδότηση, που εκδόθηκε έπειτα από αίτημα της Χιλής και της Κολομβίας το 2023, έχει ιστορικό χαρακτήρα, καθώς αποτελεί την πρώτη διεθνή νομική τοποθέτηση που αναγνωρίζει επισήμως την έμφυλη διάσταση της κλιματικής κρίσης. Οι δικαστές καλούν τα κράτη να ενσωματώσουν αυτή την οπτική στις πολιτικές τους για την αντιμετώπιση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής, υπογραμμίζοντας ότι οι γυναίκες συχνά είναι οι πρώτες που ανταποκρίνονται σε φυσικές καταστροφές, παρότι δεν ευθύνονται για την πρόκλησή τους.
Η Δικαστήριο IDH αναδεικνύει πώς τα ακραία καιρικά φαινόμενα, η περιβαλλοντική υποβάθμιση και οι αναγκαστικοί εκτοπισμοί επιβαρύνουν με ιδιαίτερο τρόπο τις γυναίκες, τους ηλικιωμένους και τα άτομα με αναπηρία. Στις κοινότητες χωρίς πρόσβαση σε καθαρό νερό, οι γυναίκες και τα κορίτσια είναι συνήθως υπεύθυνες για τη συλλογή του —μια εργασία που, λόγω της κλιματικής κρίσης, απαιτεί πλέον μεγαλύτερες αποστάσεις και συνεπώς τις εκθέτει σε αυξημένο κίνδυνο έμφυλης βίας.
Παράλληλα, σε περιόδους επισιτιστικής κρίσης, οι γυναίκες συχνά τρώνε τελευταίες μέσα στην οικογένεια, με αποτέλεσμα να υποσιτίζονται. Όταν αναγκάζονται να μετακινηθούν λόγω φυσικών καταστροφών, βρίσκονται σε επισφαλείς συνθήκες στους προσφυγικούς καταυλισμούς, όπου διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο σεξουαλικής βίας και δεν έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες αναπαραγωγικής υγείας ή σε είδη γυναικείας υγιεινής.
Επιπλέον, η υγεία τους πλήττεται από την έκθεση σε αγροτοξικά, που ευθύνονται για το 40% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της γεωργίας παγκοσμίως. Η απαγόρευσή τους, σύμφωνα με τους ειδικούς, θα προστάτευε ταυτόχρονα την υγεία και το περιβάλλον.
Η γνωμοδότηση τονίζει και τον κίνδυνο που διατρέχουν οι γυναίκες υπερασπίστριες του περιβάλλοντος, οι οποίες συχνά υφίστανται στοχευμένες επιθέσεις λόγω του φύλου τους. Η Επιτροπή CEDAW έχει προειδοποιήσει ότι οι ιθαγενείς γυναίκες που υπερασπίζονται τα εδάφη τους διατρέχουν «ειδικό κίνδυνο» —αντιμετωπίζοντας δολοφονίες, απειλές, παρενόχληση, αυθαίρετες συλλήψεις, βασανιστήρια, καθώς και στιγματισμό και απαξίωση του έργου τους.
Υποχρέωση των κρατών
Το Δικαστήριο IDH υπογραμμίζει ότι τα κράτη έχουν υποχρέωση να προστατεύσουν τις γυναίκες αυτές και να λάβουν συγκεκριμένα μέτρα για την πρόληψη της βίας εναντίον τους, αντί να παραμένουν αδρανή.
Η απόφαση αυτή δημιουργεί νομικό προηγούμενο στη Λατινική Αμερική. Η Διαμερικανική Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου θα μπορεί πλέον να παρακολουθεί αν τα κράτη συμμορφώνονται με τις υποχρεώσεις τους, ενώ στο μέλλον η μη εφαρμογή τους μπορεί να επιφέρει κυρώσεις.
Παράλληλα, το κείμενο αποτελεί και ένα ισχυρό εργαλείο για την κοινωνία των πολιτών, προσφέροντας στους ακτιβιστές ένα νομικό πλαίσιο για να απαιτήσουν από τις κυβερνήσεις δράση απέναντι στην κλιματική κρίση, με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και στην ισότητα των φύλων.
Η ιστορική αυτή γνωμοδότηση, πέρα από τη νομική της σημασία, στέλνει και ένα πολιτικό μήνυμα: η μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής δεν μπορεί να αγνοεί τις έμφυλες ανισότητες ούτε να αφήνει στο περιθώριο τις φωνές εκείνων που πλήττονται περισσότερο. Γιατί, χωρίς την ενδυνάμωση των γυναικών, δεν μπορεί να υπάρξει ούτε κλιματική δικαιοσύνη ούτε βιώσιμο μέλλον.
Πηγή: www.in.gr