Στα τελευταία χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η καλλιτεχνική σκηνή της Νέας Υόρκης άρχισε να συσπειρώνεται γύρω από μια ομάδα καλλιτεχνών, όπως ο Τζάκσον Πόλοκ και ο Βίλεμ ντε Κούνινγκ, οραματιστές που θα ανέπτυσσαν ένα νέο τολμηρό κίνημα, γνωστό ως αφηρημένος εξπρεσιονισμός, το οποίο απομάκρυνε τον κόσμο της τέχνης από τον υπερρεαλισμό και την πρωτεύουσά του στο Παρίσι.
Αλλά μερικά χρόνια πριν αυτοί οι καλλιτέχνες γίνουν γνωστοί για το ότι πιτσιλούσαν χρώματα και κουνούσαν άγρια τα πινέλα τους στα στούντιό τους, η Τζάνετ Σόμπελ έσταζε προσεκτικά χρώμα στους καμβάδες της με έναν πάρα πολύ παρόμοιο τρόπο.
Δουλεύοντας στο πάτωμα του πολυπληθούς διαμερίσματος της οικογένειάς της στο Brighton Beach του Μπρούκλιν, δημιούργησε περίπλοκους στροβιλισμούς που ήταν εξίσου πρόθεση και τύχη, φυσώντας μέσα από γυάλινες πιπέτες ή χρησιμοποιώντας την ηλεκτρική σκούπα της για να σπρώξει τη χρωστική ουσία στον καμβά, προσθέτοντας άμμο για μια αδρότερη υφή.
Η άνοδος της Σόμπελ στην καλλιτεχνική σκηνή της Νέας Υόρκης ήταν ταχεία -και βραχύβια
Πίνακας της Τζάνετ Σόμπελ / Photo: YouTube
Με ενθάρρυνση από τον γιο της
«Όταν θέλω να πω κάτι, το αποτυπώνω στο χαρτί -με χρώματα», δήλωσε στην εφημερίδα Brooklyn Daily Eagle το 1946, την εποχή που οι κριτικοί σχολίαζαν την εφευρετικότητά της και τη συνέκριναν με τους υπερρεαλιστές.
«Δεν είναι εύκολο να ζωγραφίζεις. Είναι πολύ επίπονο», πρόσθεσε. «Αλλά είναι κάτι που πρέπει να κάνεις αν έχεις την ανάγκη».
Η άνοδος της Σόμπελ στην καλλιτεχνική σκηνή της Νέας Υόρκης ήταν ταχεία -και βραχύβια.
Ξεκίνησε να ζωγραφίζει μόλις στα τέλη της δεκαετίας του 1930, σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες, μετά από ενθάρρυνση να ασχοληθεί με τη ζωγραφική από τον γιο της, Σολ Σόμπελ, ο οποίος σπούδαζε στο Art Students League.
Η Τζάκσον Πόλοκ επηρεάστηκε από την Τζάνετ Σόμπελ
Ο Τζάκσον Πόλοκ θαύμαζε κρυφά τη Τζάνετ Σόμπελ
Μέχρι το 1943, ο διάσημος συλλέκτης και γκαλερίστας Σίντνεϊ Τζάνις είχε συμπεριλάβει το έργο της στην έκθεση «American Primitive Painting of Four Centuries» στο Arts Club του Σικάγο.
Τρία χρόνια αργότερα, ο Τζάνις έγραψε σε άρθρο της εφημερίδας Brooklyn Daily Eagle ότι: «Η Τζάνετ Σόμπελ θα γίνει πιθανώς τελικά γνωστή ως μία από τις σημαντικές υπερρεαλιστικές καλλιτέχνιδες αυτής της χώρας».
Την επόμενη χρονιά, η Σόμπελ είχε την πρώτη της ατομική έκθεση στην Puma Gallery της Νέας Υόρκης, όπου την επισκέφθηκε ο θρυλικός κριτικός τέχνης Κλέμεντ Γκρίνμπεργκ -μαζί με τον Τζάκσον Πόλοκ.
Σε μια επικαιροποίηση του δοκιμίου του «American-Type Painting», ο Γκρίνμπεργκ έγραψε ότι «θαύμαζαν αυτούς τους πίνακες μάλλον κρυφά», προσθέτοντας: «Αργότερα, ο Πόλοκ παραδέχτηκε ότι οι εικόνες αυτές του είχαν κάνει εντύπωση».
Σήμερα, ωστόσο, ο Πόλοκ είναι αυτός που μνημονεύεται κυρίως ως ο εφευρέτης αυτού του στυλ ζωγραφικής με σταγόνες- η ιδιοφυΐα της Σόμπελ έχει σε μεγάλο βαθμό θαφτεί στο περιθώριο.
Όπως έσπευσαν να υπενθυμίσουν τα μέσα ενημέρωσης της εποχής, σαν να επρόκειτο για κάποια ανωμαλία, η Σόμπελ ήταν μια νοικοκυρά που δεν είχε σπουδάσει ποτέ τέχνη πριν πιάσει το πινέλο στα 40 της
Η Τζάνετ Σόμπελ αγάπησε και την κεραμική τέχνη / Photo: YouTube
Θύμα μισογυνισμού και η Τζάνετ Σόμπελ
Παρόλα αυτά η αφήγηση αυτή έχει αμφισβητηθεί πρόσφατα, καθώς ιδρύματα από το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (MoMA) έως την Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον, έχουν προσπαθήσει να επανατοποθετήσουν τη Σόμπελ ως σημαντική φιγούρα της σύγχρονης τέχνης.
Τον Απρίλιο του 2024 η έκθεση «Janet Sobel: All-Over» παρουσιάστηκε στη Συλλογή Menil στο Χιούστον – ήταν η πρώτη μεγάλη μουσειακή έρευνα αφιερωμένη στην καριέρα της Σόμπελ και στόχο είχε να εδραιώσει τη θέση της στην ιστορία της τέχνης.
Η εγγονή της, Λεν Σόμπελ -του οποίου η δωρεά πέντε έργων στο Menil το 2020, ώθησε το μουσείο να οργανώσει την έκθεσή τους, η οποία περιλάμβανε συνολικά περίπου 30 πίνακες και σχέδια – εντοπίζει προφανή σημάδια μισογυνισμού και πατριαρχικού σνομπισμού απέναντι στο έργο της γιαγιάς της.
Το έργο της συχνά αναφερόταν ως «πρωτόγονο» ή ανεκπαίδευτο
Όπως έσπευσαν να υπενθυμίσουν τα μέσα ενημέρωσης της εποχής, σαν να επρόκειτο για κάποια ανωμαλία, η Σόμπελ ήταν μια νοικοκυρά που δεν είχε σπουδάσει ποτέ τέχνη πριν πιάσει το πινέλο στα 40 της.
Το έργο της συχνά αναφερόταν ως «πρωτόγονο» ή ανεκπαίδευτο- οι κριτικοί της εποχής θεωρούσαν την καθαρή αφαίρεση ως την πιο αδύναμη εξέλιξη της τέχνης και συχνά αντιμετώπιζαν με απορριπτική διάθεση τα παραστατικά στοιχεία σε μεγάλο μέρος του έργου της Σόμπελ, το οποίο αντλούσε από τις προσωπικές της εμπειρίες.
Οι συνθέσεις της συχνά περιείχαν κρυμμένα πρόσωπα – η Σόμπελ, Ουκρανοεβραία μετανάστρια, η οικογένεια της οποίας διέφυγε από αντισημιτικές διώξεις, αναγνώριζε ορισμένες φιγούρες ως αγαπημένα πρόσωπα που είχαν διασκορπιστεί ή χαθεί, όπως ο πατέρας της Μπαρούς, ο οποίος σκοτώθηκε σε ρωσικό πογκρόμ.
Η Γκούγκενχαϊμ την συμπεριέλαβε στη σημαντική ομαδική έκθεση «The Women» το 1945, παρουσιάζοντας το έργο της μαζί με συνεισφορές όπως η Λουίζ Μπουρζουά, η Λη Κράσνερ η Λεονόρα Κάρινγκτον και άλλες
Αγαπήθηκε από την επιδραστική συλλέκτρια Πέγκι Γκούγκενχαϊμ
Αυτή η συναισθηματική σύνδεση είναι που κάνει την τέχνη της να έχει απήχηση σήμερα. Τα έργα της προέκυψαν από «τη φρίκη που είδε και τους αγώνες που έπρεπε να δώσει για να επιβιώσει», δήλωσε η Λεν Σόμπελ σε τηλεφωνική συνέντευξη στο CNN.
«Αυτό που αγαπώ στην τέχνη της γιαγιάς ήταν ότι πήρε το χάος γύρω της και του έδωσε ένα ανθρώπινο πρόσωπο».
Παρά τους επικριτές της, η Σόμπελ αγαπήθηκε από την επιδραστική συλλέκτρια Πέγκι Γκούγκενχαϊμ.
Η Γκούγκενχαϊμ την συμπεριέλαβε στη σημαντική ομαδική έκθεση «The Women» το 1945, παρουσιάζοντας το έργο της μαζί με συνεισφορές όπως η Λουίζ Μπουρζουά, η Λη Κράσνερ η Λεονόρα Κάρινγκτον και άλλες.
Απέκτησε επίσης θεσμική αναγνώριση με την ένταξή της στην ετήσια έκθεση του Μουσείου του Μπρούκλιν τρία συνεχόμενα χρόνια, από το 1943 έως το 1945, και την απόκτηση του έργου της από την Ακαδημία Καλών Τεχνών της Πενσυλβάνια.
Ένας παράγοντας απόρριψής της ήταν η μετακόμιση της Σόμπελ με την οικογένειά της στα προάστια του Νιου Τζέρσεϊ
Η Γκούγκενχαϊμ της άφησε από τις φτερούγες της
Αλλά η κάθοδος της Σόμπελ ήρθε σχεδόν τόσο γρήγορα όσο και η άνοδός της. Ένας παράγοντας απόρριψής της ήταν η μετακόμιση της Σόμπελ με την οικογένειά της στα προάστια του Νιου Τζέρσεϊ – φυσικά λίγα μίλια απέναντι από τον ποταμό Χάντσον, αλλά κοινωνικά μακριά από την άκρως ανταγωνιστική σκηνή της Νέας Υόρκης – το 1947, την ώρα που η τέχνη της κέρδιζε την προσοχή των κριτικών.
Αλλά η επιμελήτρια της έκθεσης Menil, Natalie Dupêcher, δήλωσε ότι ένας πιο σημαντικός παράγοντας ήταν η ξαφνική απώλεια της Γκούγκενχάϊμ ως προστάτιδα της.
Την ίδια χρονιά που μετακόμισε η Σόμπελ, η Γκούγκενχαϊμ έκλεισε την γκαλερί της στο Μανχάταν και σύντομα μετακόμισε μόνιμα στη Βενετία.
«Έτσι έχασε το πρόσωπο που είχε γίνει μέχρι τότε μακράν ο πιο σημαντικός υποστηρικτής της τέχνης της», σημείωσε η Dupêcher.
Αλλεργία στα ίδια της τα εργαλεία
Συν τοις άλλοις, η Σόμπελ ανέπτυξε αλλεργία στα βιομηχανικά χρώματα και σμάλτα που χρησιμοποιούσε στους πιο θαυμαστούς πίνακές της, τα οποία προμηθευόταν από την επιχείρηση κατασκευής κοσμημάτων του συζύγου της, Μαξ.
Χρόνια αργότερα, το οικόπεδο που φιλοξενούσε το οικογενειακό εργοστάσιο στο Perth Amboy χαρακτηρίστηκε από την EPA ως χώρος υπερταφής.
Αργότερα στη ζωή της ζωγράφισε σε μεγάλο βαθμό με κραγιόν και μολύβια, παράγοντας έργα που δεν είχαν τόσο μεγάλη κριτική απήχηση όσο οι πίνακές της.
Η υγεία της Σόμπελ επιδεινώθηκε περαιτέρω μετά από μια καρδιακή προσβολή και πολλά εγκεφαλικά επεισόδια στη δεκαετία του 1960.
Όταν ο επιμελητής του MoMA Γουίλιαμ Ρούμπιν την επισκέφθηκε στο σπίτι της στο Plainfield του New Jersey το 1968, επιδιώκοντας να συναντήσει την καλλιτέχνιδα που είχε επηρεάσει τον Πόλοκ, ήταν κατάκοιτη.
Πέθανε την ίδια χρονιά, σε ηλικία 75 ετών.
*Με στοιχεία από cnn.com | Αρχική Φωτό: Η Τζάνετ Σόμπελ / Courtesy of Gary Snyder Fine Art MT
Πηγή: www.in.gr