Η Πομπηία, η αρχαία ρωμαϊκή πόλη που θάφτηκε στο μάγμα από την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ., αποτελεί ένα μέρος-κλειδί στην κατανόηση του πώς συνυπήρχαν οι άνθρωποι σε μια εποχή πολύ μακρινή από τη δική μας. Βέβαια, είναι εύκολο να καταλάβει κανείς το γιατί: υπάρχουν πολλά να προσφέρει αυτή η μνημειωδώς καλοδιατηρημένη πόλη, από τοιχογραφίες που μοιάζουν με κοσμήματα και αναπαριστούν μύθους και θρύλους όπως η Ελένη της Τροίας, το μεγαλοπρεπές αμφιθέατρο, τα πολυτελώς στοκαρισμένα λουτρά και φυσικά οι τάφοι.
Για τους αρχαίους Ρωμαίους, οι δρόμοι και τα μονοπάτια που οδηγούσαν μέσα και έξω από τις πόλεις ήταν ζωτικής σημασίας: όχι μόνο για να πηγαίνουν σε μέρη, αλλά και ως ένα πολύ πραγματικό είδος «ζώνης μνήμης». Οι τάφοι, που «στέκονται» σε αυτά τα αρχαία μονοπάτια, όπως αναφέρει το Conversation, «ξεναγούν» τους περαστικούς σαν ο κάτοχός τους να μπορούσε να μιλήσει ξανά και να μεταδώσει όσα έμαθε.
«Ξένε, περίμενε λίγο, αν δεν σε πειράζει, και μάθε τι δεν πρέπει να κάνεις», αναφέρεται στην είσοδο ενός τάφου που στήθηκε από τον Publius Vesonius Phileros.
Το να μπεις στην Πομπηία και να βγεις από αυτήν, σήμαινε να θυμηθείς τρόπους ζωής και τρόπους θανάτου – καθώς και μια πρόσκληση να βγάλεις το «καπέλο» σε εκείνους που περπάτησαν το μονοπάτι πριν από σένα και να μάθεις από το παράδειγμά τους.
Γι’ αυτό και η πρόσφατη ανακάλυψη ενός μνημειώδους τάφου που στεφανώνεται από γλυπτά μιας γυναίκας και ενός άνδρα σε φυσικό μέγεθος, ακριβώς έξω από τις πύλες στην ανατολική πλευρά της πόλης, δεν είναι απλώς ένα συναρπαστικό εύρημα από μόνο του. Είναι επίσης μια υπενθύμιση για να σταματήσουμε και να θυμηθούμε τους ανθρώπους που κάποτε έζησαν και πέθαναν σε αυτή την πολυσύχναστη ιταλική πόλη.
Ένας μυστηριώδης τάφος
Το κύριο χαρακτηριστικό του τάφου είναι ένας μεγάλος τοίχος, γεμάτος με κόγχες όπου θα τοποθετούνταν τα αποτεφρωμένα λείψανα και πάνω από τον οποίο δεσπόζει το εκπληκτικό ανάγλυφο γλυπτό της γυναίκας και του άνδρα. Στέκονται δίπλα-δίπλα, αλλά δεν αγγίζονται.
Η γυναίκα είναι ψηλότερη από τον άνδρα που στέκεται δίπλα της – αυτή είναι 1,77 μ., ενώ εκείνος στο 1,75 μ. Είναι ντυμένη με έναν σεμνό χιτώνα, μανδύα και πέπλο (σύμβολα της ρωμαϊκής θηλυκότητας) και διαθέτει ένα έντονο κρεμαστό κόσμημα σε σχήμα μισοφέγγαρου στο λαιμό της, που ονομάζεται lunula, το οποίο (μέσω της πανάρχαιας σύνδεσης με τους σεληνιακούς κύκλους) αφηγείται μια ιστορία για τη γυναικεία γονιμότητα και τη γέννηση. Εκείνος, εν τω μεταξύ, είναι ντυμένος με την κατεξοχήν ρωμαϊκή τήβεννο που τον προσδιορίζει αμέσως ως υπερήφανο άνδρα πολίτη της Ρώμης.
Τα αγάλματα του τάφου που βρέθηκαν στην Πομπηία τα οποία αναπαριστούν μια γυναικεία μορφή ψηλότερη από την ανδρική, Πηγή: pompeionline.net
Τι σχέση έχουν τα δύο αγάλματα μεταξύ τους;
Το status quo στην αρχαιολογία, όταν μια γυναίκα και ένας άνδρας παρουσιάζονται ο ένας δίπλα στον άλλον σε τάφους και ταφές όπως αυτή, ήταν πάντα να υποθέσουμε ότι πρόκειται για τη σύζυγό του. Ωστόσο, εδώ, υπάρχει μια αδιάψευστη ένδειξη ότι συμβαίνει κάτι περισσότερο. Και αυτό γιατί, στο δεξί της χέρι, κρατάει ένα κλαδί δάφνης – το οποίο χρησιμοποιούσαν οι ιέρειες για να αναδύουν τον καπνό του θυμιάματος και των βοτάνων στις θρησκευτικές τελετές.
Οι ιέρειες, στον ρωμαϊκό κόσμο, κατείχαν ασυνήθιστα επίπεδα εξουσίας για τις γυναίκες – και έχει προταθεί ότι αυτή η γυναίκα μπορεί να ήταν ιέρεια της θεάς Δήμητρας (ρωμαϊκό ισοδύναμο της Δήμητρας).
Έτσι, αυτή η ιέρεια υψηλού κύρους απεικονίζεται δίπλα σε έναν άνδρα. Η συμπερίληψη των συμβόλων της θέσης της (ως ιέρεια) δίπλα στη δική του (ως togatus, ή «άντρας που φοράει τήβεννο»), δείχνει ότι υπάρχει με το δικό της δικαίωμα, ως μέλος της κοινωνίας της Πομπηίας. Μπορεί να είναι η μητέρα του- μπορεί ακόμη και να ήταν πιο σημαντική από αυτόν (πράγμα που θα εξηγούσε γιατί είναι ψηλότερη). Χωρίς επιγραφή, δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι. Το θέμα είναι: μια γυναίκα δεν χρειάζεται να είναι σύζυγος για να στέκεται δίπλα σε έναν άνδρα.
«Ξένε, περίμενε λίγο, αν δεν σε πειράζει, και μάθε τι δεν πρέπει να κάνεις»
Το συναρπαστικό είναι ότι αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην Πομπηία. Σύμφωνα με την Λουσία Καμπαγιέρο στο βιβλίο της Mythica, το οποίο εξετάζει τις γυναίκες όχι της Ρώμης αλλά της Ελλάδας της εποχής του Χαλκού, οι νέες ανακαλύψεις στην αρχαιολογία ανατρέπουν συνεχώς τις υποθέσεις που γίνονταν για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία και την αξία του ρόλου της.
Ένα συναρπαστικό παράδειγμα είναι μια βασιλική ταφή στις Μυκήνες της Ύστερης Εποχής του Χαλκού: μια γυναίκα και ένας άνδρας που είχαν ταφεί μαζί στη βασιλική νεκρόπολη, περίπου 1700 χρόνια πριν από την έκρηξη του Βεζούβιου που αποδεκάτισε την Πομπηία. Όπως είναι τυπικό, η γυναίκα αυτή χαρακτηρίστηκε αμέσως, από τους αρχαιολόγους που την αποκάλυψαν, ως σύζυγος του άνδρα. Στη συνέχεια, όμως, η ανάλυση του DNA μπήκε στο προσκήνιο.
Μόλις το 2008, και οι δύο σκελετοί υποβλήθηκαν σε δειγματοληψία DNA – και κατέληξαν στο αποτέλεσμα που άλλαξε τα δεδομένα, ότι δηλαδή ήταν, στην πραγματικότητα, αδελφός και αδελφή. Με άλλα λόγια, είχε ταφεί εδώ ως μέλος βασιλικής οικογένειας εκ γενετής και όχι εκ γάμου. Βρισκόταν εκεί με τους δικούς της όρους.
«Από τις χρυσές Μυκήνες μέχρι τα αποκαΐδια της Πομπηίας: τα λείψανα από τον αρχαίο κόσμο μας λένε μια διαφορετική ιστορία από αυτή που πάντα πιστεύαμε. Μια γυναίκα δεν χρειαζόταν να είναι σύζυγος για να κάνει τη διαφορά», γράφει η Καμπαγιέρο στο Coversation.
Ίσως λοιπόν ο Publius Vesonius Phileros να είχε δίκιο. Ίσως είναι σημαντικό να κοντοσταθούμε, να παρατηρήσουμε και να αφήσουμε την ιστορίας να μιλήσει για τον εαυτό της κι έτσι, ίσως, να μάθουμε τι είναι στερεότυπο, τι το αναπαράγει και τι είναι αλήθεια τελικά.
*Πηγή: The Conversation
Πηγή: www.in.gr